Sinds de oprichting in 1618 belichaamt de Berg van Barmhartigheid van de Stad Brussel een eenvoudig maar essentieel idee: snelle, toegankelijke en menselijke financiële hulp bieden aan iedereen die het nodig heeft. Doorheen de eeuwen is deze sociale missie intact gebleven, ook al zijn de voorwerpen in pand, de profielen van klanten en de gebruikte tools sterk geëvolueerd.
Van kant tot plooifiets: de evolutie van verpande voorwerpen
In het begin aanvaardde de Berg van Barmhartigheid vooral waardevolle goederen: juwelen, fijn textiel (lakens, kant, zijden stoffen, mousseline en ander kwaliteitskatoen), zilverwerk van koper of tin, servies, tapijten, verguld leer, enzovoort. Het doel was duidelijk: woekerpraktijken bestrijden en een eerlijke oplossing bieden aan wie het nodig had. Alleen voorwerpen die makkelijk te schatten en goed te bewaren waren, werden aanvaard. Bederfelijke, kwetsbare of moeilijk op te slagen goederen werden uitgesloten.
Maar doorheen de eeuwen werd de lijst van aanvaarde voorwerpen geleidelijk uitgebreid. Tegen het einde van de 18e eeuw begonnen de Bergen van Barmhartigheid ook horloges, decoratieve objecten, kledingstukken en zelfs kleine meubelstukken te aanvaarden. In Parijs aanvaardde het Crédit Municipal zelfs matrassen, die als waardevol werden beschouwd: rond 1860 telde het meer dan 15.000 stuks in voorraad. De instelling had zelfs een matrassenstoomkamer – een installatie met stoom onder druk – om het beddengoed te ontsmetten.
Sommige voorwerpen waren echter uitgesloten bij de Berg van Barmhartigheid. Dat gold voor beschadigde goederen, voorwerpen die te delicaat of snel bederfelijk waren (zoals veren), maar ook voor moeilijk op te slagen stukken zoals grote meubelen of boeken.
In de 20e eeuw vulden de voorraden van de Berg van Barmhartigheid van Brussel zich met televisies, naaimachines, muziekinstrumenten, hifi-ketens en, in de 21e eeuw, met merkhorloges, luxelederwaren, stripverhalen, topwijnen en plooifietsen. In Frankrijk aanvaarden sommige gemeentelijke kredietinstellingen ook hedendaagse gebruiksvoorwerpen, zoals Pokémonkaarten, smartphones of keukenrobots — wel enkel voor kortlopende pandleningen.
Met het veranderen van smaken en trends zijn sommige vroeger felbegeerde voorwerpen vandaag minder waard geworden. Denk bijvoorbeeld aan bontjassen, tapijten of grote meesterwerken. Zulke stukken worden nog zelden aanvaard, omdat de kans te groot is dat de verkoop de pandlening niet dekt. Andere voorwerpen, zoals kristallen stukken, worden nog wel aanvaard, maar hun waarde is sterk gedaald.
Sommige types voorwerpen zijn altijd uitgesloten geweest bij de Berg van Barmhartigheid en dat is nog steeds zo. Dat geldt vooral voor religieuze of oorloggerelateerde stukken: objecten uit kerken, militaire medailles, wapens, helmen, enzovoort.
In Brussel biedt de Berg van Barmhartigheid vandaag een breed aanbod, dat zo goed mogelijk aansluit bij het werkelijke bezit van de huishoudens: bijna 20 categorieën van voorwerpen worden in pand aanvaard. Deze diversificatie weerspiegelt een duidelijke wil om de dienstverlening af te stemmen op de concrete noden van de bevolking. Het doel is dubbel: nuttig blijven én niet afhankelijk zijn van slechts één soort waarde.
De grenzen van diversificatie
Ook al heeft de Berg van Barmhartigheid zijn aanbod aangepast aan de evolutie van het gezinsbezit, toch brengt de aanvaarding van nieuwe voorwerpencategorieën bepaalde uitdagingen met zich mee. Om in pand te kunnen worden gegeven, moet een voorwerp aan strikte voorwaarden voldoen: het moet een relatief stabiele waarde hebben, het expertenteam moet het correct kunnen schatten en eventuele vervalsingen herkennen, en het moet veilig bewaard kunnen worden onder geschikte omstandigheden. Daarom worden sommige voorwerpen, ondanks hun populariteit of aankoopwaarde, niet (meer) aanvaard.
Hulp voor iedereen, klanten van allerlei slag
In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, was de Berg van Barmhartigheid nooit voorbehouden aan één soort gebruikers.
Doorheen de tijd waren de redenen om een pandlening aan te vragen heel uiteenlopend: een onverwachte uitgave, het einde van de maand halen, een project financieren of een schuld aflossen. Zoals historica Laurence Fontaine opmerkt, gaven mensen met een beperkt inkomen vaak kleding of kleine juwelen in pand om zo een klein bedrag te bekomen voor de dagelijkse noden. Zodra ze hun loon ontvingen, kwamen ze die stukken weer ophalen.
Voor de meer gegoede klanten lagen de motieven anders: zij brachten waardevolle voorwerpen (goud, zilverwerk, kunstobjecten, enz.) om onmiddellijke consumptiebehoeften te dekken, gokschulden af te lossen of onverwachte kosten te betalen. Vaak werden deze goederen nooit teruggehaald en dus later geveild.
Zelfstandigen en kleine handelaars deden op hun beurt een beroep op pandleningen bij tijdelijke moeilijkheden, zoals een betalingsachterstand of een plotse omzetdaling. Ook arbeiders vonden er steun tijdens economische stilstand of ziekte.
De Berg van Barmhartigheid werd dus altijd al bezocht door een breed publiek, verbonden door één gemeenschappelijke nood: snel aan geld komen zonder afstand te moeten doen van hun bezit.
Ook vandaag ontmoet je er een gevarieerd publiek. Die menselijke mix maakt deel uit van het DNA van de Berg van Barmhartigheid. In een wereld waar toegang tot krediet vaak ongelijk, traag, opdringerig en administratief zwaar is, biedt de pandlening een snelle, discrete en oordeelvrije oplossing. Hier hoef je niet uit te leggen waarom je geld nodig hebt: je wordt met respect en vertrouwen geholpen.
Een goed geolied systeem, gemoderniseerd maar trouw aan de missie
Hoewel de voorwerpen en klantprofielen zijn veranderd, blijft de werking van de Berg van Barmhartigheid in wezen gelijk: jij brengt een voorwerp binnen, het wordt geschat en jij ontvangt meteen een geldsom. Die som bedraagt gemiddeld 50 tot 70% van de geschatte veilingswaarde. Je kunt je voorwerp terugkrijgen zodra je het bedrag, vermeerderd met een matige rente, terugbetaalt.
Vandaag zijn de tools gemoderniseerd. Zo gebeurt de schatting van juwelen deels met geavanceerde toestellen. De traceerbaarheid van de panden is volledig digitaal. Kleine voorwerpen worden in verzegelde dozen geplaatst en veilig bewaard in een robot. Maar de geest blijft dezelfde: een sociale, niet-commerciële lening aanbieden die voor iedereen toegankelijk is.
Dit model steunt op een solidaire balans: pandleningen op waardevolle voorwerpen helpen de kosten van kleine leningen dragen. Daardoor kan de Berg van Barmhartigheid concrete hulp blijven bieden, ook voor kleine bedragen. In Brussel beginnen leningen al vanaf 30 euro.
Een levend erfgoed, actueler dan ooit
Aan de hand van de voorwerpen in pand vertelt de Berg van Barmhartigheid een sociaal, economisch en menselijk verhaal. Het is een unieke getuige van het leven van gezinnen, hun moeilijke momenten én hun hoop. En al meer dan 400 jaar bewijst het dat je publieke dienstverlening, menselijke waardigheid en financiële soberheid perfect kunt combineren.
Ook vandaag nog betekent een beroep doen op de Berg van Barmhartigheid: een toegankelijke, transparante en respectvolle dienst krijgen — zonder oordeel. Hier geen chatbot of digitale kloof: als je belt, krijg je een echte medewerker aan de lijn. En als je langskomt, word je met warmte en respect ontvangen. Dat directe contact, dat luisterend oor zonder filter, zit in het hart van onze identiteit.
Elk jaar worden er meer dan 15.000 pandleningen toegekend, waarvan 95% wordt terugbetaald met terugname van het voorwerp. In 2024 bedroeg het totaal aan toegekende leningen ongeveer 30 miljoen euro, met een stijging van meer dan 30% in het aantal nieuwe klanten. Cijfers die bevestigen dat dit model relevanter is dan ooit.
Ben je benieuwd?
Aarzel niet om onze publicatie te bestellen “De geaccepteerde panden, getuigen van hun tijd”, geschreven door professor geschiedenis Pedro Trascasas Fueyo. Deze uitgave biedt een historisch en sociologisch inzicht in de werking van de Berg van Barmhartigheid van Brussel, met een blik op de evolutie van pandvoorwerpen doorheen de tijd. Vergelijkingen met andere (naburige) instellingen verrijken het perspectief en tonen hoe panden echte tijdsgetuigen zijn.
